Masif ağaç malzemenin büyük boyutlu ve kavisli elemanlarda
tek parça olarak
kullanılması, gerek ekonomik ve gerekse teknik açıdan elverişli
değildir. Büyük boyutlu taşıyıcı
elemanların
üretiminde, tek parça masif ağaç malzeme kullanılması imkânları sınırlıdır.
Çünkü, ağaç malzemede bulunan budak, çürük,
çatlak, lif kıvrıklığı (spiral liflilik) vb. kusurların tamamen giderilmesi
mümkün görülmemektedir. Kavisli elemanların üretiminde masif ağaç malzemenin
tek parça olarak kullanılması fire oranını artırdığından ekonomik değildir.
Ayrıca, eğri forma göre
kesilen ağaç malzemede diyagonal liflilik oluşacağından direncini
olumsuz etkiler.
Ağaç malzemenin verimli kullanılabilmesi, kusurlarından
arındırılması ve eğri formlu
imalâtlarda diyagonal liflilik oluşmaması için lâminasyon tekniği
kullanılmaktadır. Böylece küçük boyutlu ağaç malzemelerden yüksek kalitede ve istenilen formda lâmine
masif ağaç malzeme üretilebilmektedir.
Lâminasyon
tekniği ağaç malzemenin kusurlarından arındırılarak
kullanılmasına
imkân sağlamakta ve üretilen malzemenin kalite özellikleri masif ağaç malze- meden iyi olmaktadır.
Lâmine masif ağaç taşıyıcı elemanlar ilk defa 1893 yılında
İsviçre'de, kilise
direklerinin yapımında kullanılmıştır. I. Dünya savaşı sırasında bu
teknikten uçak yapımında yararlanılmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri'nde, ilk lâmine masif ağaç
taşıyıcı örneği inşaat
sektöründe denenmiştir. Daha sonraları spor salonları, yüzme havuzları,
okul, eğlence yerleri ve fabrika binalarının yapımında kullanılmıştır.
Lâminasyon teknikleri II. Dünya savaşı sırasında
sentetik tutkalların geliştirilmesiyle
yüksek direnç
gerektiren köprü, kule ve liman inşaatı yapımında uygulama alanı bulmuş ve bu
alanda hızlı bir gelişme göstermiştir. Polimer tutkalların kullanılması ile dış
hava şartlarına dayanıklı ve yüksek
dirençli lâmine masif ağaç malzeme üretmek mümkün olmuştur.
Lâminasyon Tekniği;
Ağaç işleri endüstrisinde her geçen gün daha yaygın kullanım alanı
bulan lâmine masif
ağaç malzeme, TS EN 386'a göre; odun lamellerin Özellikle lifleri paralel
olarak birbirine
yapıştırılmasıyla elde edilen yapı elemanı olarak tanımlanmaktadır.,
Lâminasyon
tekniğinde; farklı ağaç türü, değişen kat adedi, farklı boyut, şekil ve kat kalınlıkları uygulanabilmektedir.
Lâmine ahşap elemanlar kullanılan kat kalınlıklarına göre
farklı adlandırılmaktadırlar.
İnşaat sektöründe kullanılan büyük boyutlu lâmine masif ağaç malzeme
(kiriş, kolon vb.) üretiminde
25,4-50,8 mm kalınlıklarda malzeme kullanılmakta ve tutkallı kiriş (GLULAM =
Glued Laminated Tımber) adı verilmektedir.
Mobilya endüstrisinde kullanılan küçük boyutlu masif ağaç
lâmine elemanların
üretiminde ise uygulanan forma göre maksimum 3,2 mm kat kalınlığında ağaç
kaplama kullanılmakta ve bu tür ahşap lâmine elemanlar LVL {Laminated Veneer
Lumber) ya da
MİCROLAM olarak adlandırılmaktadır (Stevens and Turner, 1970).
Lâmine elemanların üretiminde kullanılacak ağaç malzeme
rutubeti son ürünün
kullanılacağı ortama bağlı olup, açık ortamda % 16-19, kapalı
mekanlarda en çok % 16 olmalıdır.
Islak mekanlarda kullanılması hâlinde direnç hesabında düzeltme
katsayısı kullanılır. (Çizelge
1.1).
Lâminasyonda Katların Düzenlenmesi;
Lâmine edilmiş
masif ağaç malzemede biçim değişmeleri oluşmaması için lâmine
katlarının
düzenlenmesinde, yıllık halkaların konumuna dikkat etmek gerekmektedir. Bunun sebebi ağaç malzemenin yıllık halkalara teğet ve
radyal yönlerde farklı çalışmasıdır. Ağaç türlerine göre daralma miktarları, yıllık halkalara teğet yönde %
3,5-15, radyal yönde % 2,4 -11,
liflere paralel yönde % 0,1 - 0,9 arasında değişir (Bozkurt ve Göker,
1987).
Lâmine
katlarının düzenlenmesinde farklı çalışma sonucu ortaya çıkan gerilmeleri
dengeleyecek kat
düzenlemesi yapılmalıdır. Aksi takdirde düzeltilemeyen biçim değişmeleri
meydana gelebilir. Bu maksatla yapılacak kat düzenlemesi Şekil 1.1'de
gösterilmiştir.
Doğru diziliş örnekleri
Hatalı diziliş örnekleri
Şekil 1.1. Lâminasyonda katların düzenlenmesi
Eğilme
kuvvetinin etkisinde kalan lâmine elemanlar, uygulanan yükün yönüne göre
yatay ve dikey elemanlar olmak üzere iki gruba ayrılır (Şekil 1.2).
Yatay Lâmine Eleman Dikey
Lâmine Eleman
Şekil 1.2. Yatay ve dikey lâmine elemanlar
Liflere paralel basınç yüküne maruz kalan lâmine
elemanlarda katların düzenlenmesi
Şekil 1.3'te gösterilmiştir.
Lâminasyonda Uygulanan Birleştirmeler;
Lâminasyonda
kullanılan ağaç malzemenin fire oranını düşürmek ve gerekli lamel
boyutlarını elde
etmek için, lâmine elamanı meydana getiren katlarda en ve boy birleştirmeleri yapılması gerekir.
a) En birleştirmeler;
Lâminasyonda düz, kinişli ve parmak birleştirmeler kullanılmaktadır
(Şekil 1.4). Seri
üretime uygunluğu nedeniyle uygulamada parmak birleştirmeler tercih edilmektedir.
b) Boy birleştirmeler;
Lâminasyonda, düz, pahlı ve parmak birleştirmeler kullanılmaktadır (Şekil 1.5).
Şekil 1.5. Lâminasyonda kullanılan boy birleştirme şekilleri (Trada,
1992)
Doğrama imalâtında kullanılan kama dişi (parmak) birleştirmelerde diş
boyu 10-20
mm, taşıyıcı
elemanların imalâtında ise 20-30 mm alındığında zayıflama derecesi (diş ucu
genişliği /diş uçları arası açıklık) azalmakta,
odun kaybı minimuma inmektedir (Örs, 1987).
Pahlı boy birleştirmelerde, pahlı birleşme uzunluğu parça
kalınlığının 8-12 katı olması
durumunda en yüksek verim elde edilmektedir.
Çekme yüküne maruz kalan boy birleştirmelerde en yüksek
verim, birleştirme
boyunun mümkün olduğu kadar uzun tutulduğu pahlı birleştirmede elde edilmektedir (Şekil 1.6).
Lâminasyonun Yararlan;
a) Masif ağaç
mazemeden üretilen elemanların boyutları sınırlı olmasına rağmen,
lâminasyon sistemi ile daha büyük boyutlu ürünler elde etmek mümkündür.
Özellikle tutkallı kiriş sayesinde büyük açıklıklar
kolonsuz geçilebilmektedir.
b) Lâmine ağaç malzeme üretmek için ince parçalar hâlinde
kesilen ağaç alzeme,
imalâta girmeden önce kolay ve ekonomik olarak kusursuz
kurutula-bilmekte, büyük boyutlu ağaç malzemeler
ise kısa sürede ve kusursuz kurutu-lamadığından ek bir kurutma maliyeti gerektirmektedir.
c) Mimarîde ve iç
dekarasyonda istenilen formda çalışma imkânı sağlanmaktadır.
d) En ve boy birleştirme yöntemlerinin uygulanması ile çok küçük
boyutlardaki (min.
20 cm) ağaç
malzeme kullanılabildiğinden fire oranı azalmaktadır. Ayrıca, ağaç malzemenin bünyesindeki kusurlarından (budak, çatlak, lif
kıvrıklığı, çürüklük, reaksiyon odunu vb.) arındırılarak kullanılmasına imkân sağlamaktadır.
e) Lâmine edilmiş ağaç malzeme, aynı cins masif ağaç
malzemeye göre daha az
çalışmaktadır. Bu nedenle boyutsal bakımdan daha stabildir.
f)
Aynı ağaç lâmine eleman üzerindeki lâmine katlarda farklı kalınlık ve renkte
ağaç
malzeme kullanılabildiğinden daha estetik malzeme elde edilebilmektedir.
Lâminasyonun
Sakıncaları;
a) Ağaç
malzemenin tutkallanmaya hazırlanması ve tutkallanması, son ürün üzerinde
ek bir işçilik maliyeti gerektirmektedir.
b) Lâmine ürünün direnci, en-boy birleştirmede ve
yapıştırmada kullanılan tutkalın
kalitesine de
bağlıdır. Yüksek dayanımlı tutkalların maliyetinin yüksek olması ek bir maliyet
gerektirmektedir.
c) Lâminasyon imalâtının yapılacağı fabrika binasının
özel plânda yapılması, özel
ekipmanlar gerektirmesi ve kaliteli elemana olan ihtiyaç ürün
maliyetinin artmasına neden olmaktadır.
d) Büyük boyutlu kavisli taşıyıcı elemanlann nakliyesinde
genellikle güçlüklerle
karşılaşılmaktadır.
Lâmine Masif Ağaç Malzemenin Korunması (Emprenye);
Emprenye, bitkisel (mantarlar) ve hayvansal (böcek, termitler,
deniz canlıları)
zararlılar ile
ateşe ve boyut değişmelerine karşı korumak için odunun yapısındaki boşluklara
kimyasal madde yerleştirme işlemidir. Lâmine ağaç malzemenin
emp-renyesinde iki yöntem
uygulanmaktadır.
Birincisi, lâminasyon işleminden önce lamellerin emprenye edilmesi,
ikinci yöntem ise lâminasyonu yapılmış ürünün emprenyesidir.
Lâminasyon işlemi yapılmış ağaç malzemenin
emprenyesi teknik olarak mümkün görülmemektedir. Bu nedenle lâmine edilmiş ağaç malzeme fırça ile sürme veya püskürtme metodu
ile emprenye edilmektedir.
Lâminasyon
yapılmadan önce lamellerin emprenye edilmesi, yaygm olarak olarak
kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde genellikle çift vakum
metodu kullanılmaktadır. Bu metodun avantajı, hızlı bir
işlem sonucu ağaç malzemenin 1-2 gün gibi kısa bir sürede yapışma ve boyama
işlemine hazırlanabilmesidir. Bu metotta aktif madde olarak
tribütiltin oksit veya tribütiltin
naftenat ile Lindan veya
permethrin gibi bir böcek öldürücü karışımı kullanılır. Çözücüsü genellikle
White Spirit'th. Bu maksatla kullanılan kazanlar kare kesitli olup emprenye
işlemi 5 aşamada tamamlanır (Örs ve Keskin,
2000).
1)
Dört köşe kereste kazana yerleştirildikten soma ağaç türüne göre değişen bir ön
vakum uygulanarak hücre çeperindeki hava çıkarılır.
2) Vakum altında kazana
emprenye maddesi doldurulur.
3)
Vakum durdurularak ağaç türüne göre değişen sürede atmosfer basıncı ile ya da 2
kp/cm2 basınç etkisinde yeterli miktarda
çözelti absorpsiyonu sağlanır.
4) Atmosfer basıncı altında çözelti kazandan dışarı alınır.
5) 20 dakika süre ile 500 mm Hg'lik son vakum uygulaması ile fazla
çözelti ağaç
malzemeden çıkarılarak yüzeylerinin kuru kalması sağlanır.
Lâmine Masif Ağaç Malzemelerin Kullanım Yerleri;
Arzu edilen
biçim ve formda üretilebilmesi, büyük boyutlarda tek parça olarak elde
edilebilmesi,
estetik olması, bakım kolaylığı, montaj süresinin kısalığı ve ekonomik olması
nedeniyle özellikle yapı endüstrisinde (kültürel, spor ve eğlence tesisleri,
fabrika, konut, cami,
kilise, sinagog, silo, köprü yapımı vb.) geniş kullanım alanına sahiptir
(Şekil 1.9 - 1.15).
Lamine Ahşap teknolojisi bir çok şey yapılabilmektedir.
Bu konuda dünyada çok yaygın örnekler vardır.Demiryolu geçitleri,halka açık alanların üst kapatılması,yaya üst geçitleri spor kompleksi tavanı vs.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder